حمام خان؛ جاذبه تاریخی و دیدنی کاشان - وبلاگ مهدی آبادانی

به گزارش وبلاگ مهدی آبادانی، یکی از بناهای با ارزش در این بازار تاریخی، حمام خان یا حمام رازقیه است که اواسط راسته اصلی بازار و در بخش بالا بازار واقع شده است.

حمام خان به همت و دستور عبدالرزاق خان کاشی حاکم کاشان و کارگزاری یکی از معتمدین کاشان بنام حاج غیاث الدین در سال 1187 هجری قمری و در دوران زندیه ساخته شده است، این حمام در مقابل زلزله بسیار شدید سال 1192 ه. ق مقاومت نموده و با وجود ویرانی های بسیار زیاد و جبران ناپذیر در کاشان این بنا از تخریب و ویرانی در امان مانده است.

سیر تاریخی حمام خان کاشان

در دوران زندیه مردی به نام میرزا عبدالرزاق خان کاشی حاکم شهر کاشان بود. میرزا عبدالرزاق ساختمان ها و سازه های مختلفی را در این شهر بنا کرد که حمام خان یکی از آنها بود. در واقع غیاث الدین پسر عموی میرزا که به کاردانی و خوشنامی مشهور بود، عهده دار ساخت این گرمابه شد. این مکان تاریخی در سال 1153 هجری شمسی پنج سال پیش از مرگ کریم خان زند به اتمام رسید. جالبست بدانید حمام خان کاشان تا سال 1380 شمسی همچنان فعالیت می کرد و مردم برای استحمام از آن استفاده می کردند.

اما پس از این تاریخ این گرمابه تبدیل به سفره خانه سنتی شد، تا گردشگران و علاقمندان به آثار تاریخی بیشتر با این مکان آشنا شوند. این میراث با ارزش در اسفند سال 1381 با شماره 3627 این حمام در لیست آثار تاریخی نهاده شد.

حمام خان کاشان در زمان زندیه ساخته شده است. حمام خان را میرزا عبدالرزاق حاکم وقت کاشان در زمان زندیه ساخته شده است. گفته می گردد او در زمان حکومت خود کوشش بسیاری برای بهبود اوضاع در کاشان نموده است.

ورودی حمام با سردری زیبا تزیین شده است، کاشی کاری های این سر در اهمیت تاریخی بسیاری دارد. با عبور از سردر و با پشت سر گذاشتن چند پله به سربینه حمام می رسید. میان سربینه حوضی کوچک با وسایل قدیمی حمام نهاده شده است و در اطراف این بخش سکوهای پهنی ساخته شده اند ک در گذشته برای استراحت و نشستن افرادی که به حمام می آمدند مورد استفاده قرار می گرفت.

بعد از سربینه وارد راهرویی پیچ در پیچ و باریک می شوید و بعد از عبور از آن به فضایی با حوضچه ها بزرگ و کوچک می رسید. در قسمتی از مجموعه خان، اتاق های حمام به شکل امروزی دیده می گردد و این اتاقک ها بعد ها به این حمام خان اضافه شده اند. گفته می گردد حمام خان تا چندین سال قبل هم مورد استفاده مردم قرار می گرفت اما امروزه به موزه و چایخانه ای کوچک اما دلنشین تبدیل شده است.

معماری دیدنی حمام خان کاشان

حمام خان در زمینی به مساحت 1250 مترمربع و در سه بخش اصلی سربینه، گرم خانه و فضای چال حوض ساخته شده است.

سربینه که وسیع ترین فضای حمام است، قاعده ای هشت و نیم هشت و بسیار نزدیک به یک مربع دارد. هشت ستون سنگی نیز فضایی در میانه آن پدید آورده که با طاق رسمی بندی مرتفعی از دیگر قسمت ها متمایز شده است. این طاق آجری است و تزیینات معقلی دارد و خطوط رسمی بندی را با قطعات کاشی آبی و سفید معین تر ساخته اند.

نورگیری بزرگ در میانه این طاق روشنایی سربینه را تأمین و حوض هشت گوش میانه سربینه تلألو نور را دو چندان می نماید. گرداگرد سربینه سکویی نهاده شده و در نتیجه، فضای نشستن و استراحت از فضای تردد متمایز شده است. در چهار گوشه این فضا، چهار غرفه با قاعده نیم هشت واقع است که هر یک حوضی مقابل خود دارد.

این حوض ها در انتهای پله هایی واقع شده است که کف سربینه را به سکوهای دورتادور پیوند می دهد، در ازاره های سربینه هنوز کاشی های قدیمی دیده می گردد، ولی سکوهای اطراف این فضا را کاشی های تازه پوشانده اند که کیفیت فضایی آن را خدشه دار نموده است.

بعلاوه حوض ها همگی از سنگ مرمر و مانند جام های بلور بوده اند که امروزه جای آنها را حوض هایی با کاشی آبی رنگ گرفته است.

میان در فضایی است با قاعده هشت ضلعی منتظم که با تغییر جهت حرکت از سربینه به گرم خانه، علاوه بر از بین بردن دید مستقیم، از تبادل حرارت در بین آنها می کاهد. گرم خانه فضایی با قاعده مستطیل است که چهار ستون سنگی آن را به سه بخش تقسیم نموده است. خزینه در انتهای بخش میانی و گرم خانه روبروی ورودی آن نهاده شده که امروزه مخروبه است.

دو فضا در طرفین خزینه وجود دارد که احتمالا خلوت گرمخانه بوده است. یکی از این فضاها را امروزه به گرم خانه افزوده و دوش هایی در آن نصب نموده اند. گرم خانه در یک سو غرفه ای عقب نشسته دارد که با حوض نسبتا وسیع مقابل آن، فضایی کامل برای شستشو است. فضای چالحوض که امروزه از آن استفاده نمی گردد، حوضی مستطیل شکل دارد.

راه ورود به این فضا از میان در بوده و غرفه هایی در کنار حوض آن برای استراحت و نشستن تماشاچیان تعبیه شده است.

تصاویر نقش بسته در این حمام، ماهیتی داستانی دارد که در اسپرهای هشتی ورودی نقاشی شده، این نقاشی ها مربوط به تصاویری از خمسه نظامی همانند بهرام گور هستند که با توجه به موضوع تصاویر، شدت تخریب و آسیب های موجود در آنها، از جایگاه ویژه ای در طرح های بازسازی تزئینات وابسته به معماری اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان برخوردار است.